Friday, April 24, 2009

Asal kitai Iban nemu beburung


SEKEDA ARI BALA KITAI IBAN KE BISI GAWA DI KELANTAN



Penemu beburung tu datai ari ajar Sengalang Burung ngagai uchu iya Sera Gunting

Asal kitai Iban nemu beburung nya bepun ari ajar Aki Lang Sengalang Burung, Aki Jugu Menaul Tuntung ngagai uchu iya Sera Gunting, anak Dara Tinchin Temaga seduai Menggin (Sebedau begulai enggau Menggin, Dara Tinchin Temaga, iya nya anak tuai Sengalang Burung udah belaki ka Ketupung.)

Sengalang Burung madah ngagai uchu iya Sera Gunting semua utai dikereja mensia deka bechuanka padah enggau munyi burung tujuh iku – Ketupung, Beragai, Embuas, Bejampung, Pangkas, Kelabu Papau Nyenabung enggau Kunding Burung Malam – ke nyadi menantu iya (Sengalang Burung).

“Semua bala aya nuan, menantu aku tujuh iku nya nyadi ka pengari aku lalu ngenataika pesan enggau padah aku ngagai anak mensia,” pia ku aki iya madah ngagai Sera Gunting.

Ninga bakanya, Sera Gunting lalu nanya sekalika nyawa burung Empulu, Empitu, Engkerasak enggau Kunchit tau ambi ka burung. Aki iya madah nyawa sida nya enda tau ambi ka burung laban sida nya ulun iya magang.

“Semina nyawa bala menantu aku aja ti tau ambi ka burung. Nyawa Nendak, ke berumah numpang ba ujung tanju bala menantu aku tau ambi ka burung enti burung Nendak bisi dipeda terebai meraka jalai ari mua orang ke bejalai, enda kira ari kiba tauka ari kanan. Tang nyawa iya semina tau ambi ka burung enti bisi munyi burung bukai udah didinga dulu ari nya,” ku aki iya.

Udah nya Sengalang Burung lalu ngajar Sera Gunting nama reti munyi burung lebuh baru deka belabuh bumai, bepun ari nurun manggul. Nyadi ku iya, enti ba serantu jalai nurun manggul kitai bisi ninga Ketupung, anang enda mabak anak kayu ambi ka tambak burung. Lalu enti apin lama udah nya lalu bisi ninga Beragai, nya burung ti manah madahka bulih padi.

Enti bisi mai tambak burung udah bekau ninga Bejampung, lalu apin lama udah bekau nya bisi ninga nyawa Embuas, nya mega siti burung manah madahka orang nya bulih padi ba taun nya. Nya dikumbai burung Buruk Penyedai, reti nya orang nya deka ngaga tiang rumah endur engkah padi nya lentur deka patah ketegal pemerat padi ti mayuh ulih sida.

Nyadi enti orang nya bisi mai tambak burung udah bekau ninga nyawa Embuas lalu apin lama udah nya bisi ninga Bejampung, nya pan burung ti manah dikumbai Pesuk Bandir, reti nya reban deka angus lalu api makai bandir. Kebuah manah umai angus awakka tanah endur nanam padi nya ami, lalu iya deka tumbuh galak.

Enti orang nya ba serantau jalai ke umai bisi mai tambak burung udah bekau ninga Ketupung lalu enda lama udah nya ninga Bejampung, nya burung pengabis jai. Nya sumpah ari iya empu (Sengalang Burung) awakka anak mensia ninga orang sebilik nya makai asi pana (asi orang ngulit) udah bekau siku ari sida sebilik nya parai ba taun nya.

Enti nyawa Bejampung didinga ba serantau jalai deka manggul, lalu udah nya ninga Ketupung, nya siti burung enda manah dikumbai Burung Beperai. Reti nya burung nya ngayuka dukun deka nunu kemenyan lebuh ngubat siku ari sida sebilik nya sakit ba taun nya.

Lalu enti nyawa Beragai bemunyi dulu ba rantau jalai ke umai, lalu udah bekau nya ninga nyawa Bejampung, tu mega siti burung jai ke ngayuka pua kumbu digantung ambi ka sapat orang rabat ba ruai sida nya. Reti nya siku ari sida sebilik nya deka nyau (parai) dalam taun nya.

Nyadi enti bisi mai tambak burung udah bekau ninga Embuas, lalu udah nya ninga Pangkas, nya pan siti burung ti jai. Nya pan madahka siku ari sida sebilik nya deka parai ba taun nya. Lalu enti bisi ninga Beragai, udah bekau nya lalu bisi ninga nyawa Kelabu Papau Nyenabung, burung tu ngayu ka ai mata ari sabak sinu ketegal siku ari sida sebilik parai dalam taun nya.

Tang enti ninga nyawa Beragai ba rantau jalai ke umai, lalu udah nya ninga Ketupung, nya siti burung manah. Iya ngayu ka tali ma kena mai padi baka lanji, sintung enggau selabit selalu deka ditukar laban selalu kena mai padi ti mayuh sereta berat.

Kena iya ngujungka ajar iya ba renggat nya, Sengalang Burung madahka udah lepas tujuh bekau manggul, lebuh maya nebas, enti ninga nyawa Kelabu Papau Nyenabung, nya burung ti manah. Iya nyadi ka pengelindung tauka pengerabun umai awakka enda kena peda bala jelu jai enggau semua utai ke ngachau umai enggau penumbuh padi.

Nyadi diatu kitai sama nguji nyenguk enggau silik agi siti atur pengawa beduduk ari penemu pasal beburung nitihka ajar Sengalang Burung ngagai uchu iya Sera Gunting nya tadi, iya nya atur pengawa ke dikumbai Gawai Burung.

Dijangka ke aku mayuh bala kitai diatu enda tentu nemu nama utai ke dikumbai urang Gawai Burung. Kebuah pia laban pengawa tu jarang dikereja kitai kemaya ari diatu, ketegal mayuh bala kitai Iban udah muai pengarap lama. Tang kitai anang semina ninga nama gawai nya aja, lalu enda nemu reti iya. Enda salah enti kitai nyidi tauka betanya ngagai urang ke tuai ka nemu senentang pangawa tu. Sayau kitai bansa iban tu enda nemu reti pengawa asal bansa kitai empu.
Nyadi lebuh orang tuai menya nirika Gawai Burung, utai nya dikereja sida betangkan-tangkan, laban sida nampung gawai apai indai sereta mega bala aki ini sida ke enda tau enda orang ke pugu menua, lalu bisi mega ngembuan tampun enggau tusuk. ( bisi ngembuan pala dengah aki ini sida.)

Bala orang bukai ke ukai nampung apai indai aki ini sida, tang bisi mimpi lalu diasuh antu begawai, tau begawai Sandau Hari, tauka niri Gawai Mata. Bisi siku dua orang tuai kelia diasuh antu dua kali ke tanju tegal iya sakit. Nyadi sida nya niri mega gawai tang tiang kalingkang sida ari munti, laban nya ukai niri ka Gawai Burung nampung gawai bala apai indai iya.

Enti orang deka niri ka Gawai Burung beserak enggau gawai bukai baka Gawai Batu, Gawai Tajau tauka Gawai Antu, Gawai Burung enda tau sekali-kali dipenyadika dudi ari gawai bukai. Lalu pia mega enti gawai bukai ke ukai Gawai Burung beserak enggau Gawai Antu, iya enda tau enda dulu dipenyadi ari Gawai Antu, enggai ka tuak gawai kena keregau Indai Bilai (lalu jadi masam tauka jai).

Orang tuai menya mega bisi ga didinga kitai ngenang pasal orang ke begawai kelia nambahka pala sigi ke nurun ari tampun tuai gawai. Enti bakanya, pala sigi ari siti-siti tampun bukai dalam rumah nya enda tau enda sama diturunka mega. Lalu semua bilik orang ke ngembuan tampun ba rumah nya enda tau enda munuh siku babi sepintu ambika dipeda atau iya. Nyadi babi ke dibunuh kena niri ke tiang gawai nya dikumbai babi sengajap, lalu enda ibuh dipeda atau.

Pengawa ke nyendiaka gawai nya mayuh amat leman enggau pengawa, belabuh ari sida indu ke nutuk beras ka pun beram (kena ngaga tuak). Alai pengepun sida ke nutuk nya ba ruai orang ke nirika gawai nya ba pugu tanju laban dia meh alai endur orang duduk nasak enggau endur penuduk Sengalang Burung enti iya datai ngabang. Bala indu bukai ulih nutuk ba endur selama.

Udah nya mayuh mega utai dikereja orang serumah nya kena nyendia ka diri deka begawai. Sida deka begagaka raran kena ngelulun asi, lalu bisi mega ngaga pantar ai. Kedua-dua iti utai nya enda tau enda digaga ngalih ari ulu pendai. Maya pengawa nya, orang di rumah pan lalu begendang kena ngerami diri.

Udah tembu pengawa begagaka tuak, orang ke empu gawai lalu berundingka utai ambi ka lauk. Dulu kelia lebuh nengkira lauk kena begawai, sida deka begerah nubai enggau ngasu tang nyau dudi tu agi sida baum meli kerebau, chapi enggau babi sereta manuk.

Sida mega dulu nyendiaka perengka enggau utai ambi ka piring. Orang ke begawai nya lalu turun begiga ka utai babas ambi ka perengka piring baka buah pisang jait, buah engkudu, daun enggau upa lengki, buah enggau upa banjang, upa batak, bunga tanam ba umai baka bunga buot enggau bunga tepus. Nyadi enti bisi salai ikan, salai gerama enggau salai bukai, semina salai ikan sebayan baka keli enggau belau enda diguna laban dua bengkah salai nya untung Indai Bilai.

Udah perengka piring ari babas ulih magang, nya baru sida ke indu belabuh nyendia ka leman piring ke tau bari baka asi pulut, penganan iri, ketupat, sungkui, telu, letup enggau sagun. Enti semua utai nya udah sedia, nya baru tuai gawai baum ngatur orang ngambi ngabang. Menya rumah panjai mayuh jauh pejalai ari sebuah-sebuah taja pan bisi mega ke enda bangat jauh. Kenu ku jerita tuai, orang ngambi ngabang nya ngena temuku tali ke enda tau enda dibuka tiap hari sampai abis. Nyadi diatu, menua nyau semak agi laban udah jauh maju lalu orang bepadah pan ngena surat tauka bepesan ba radio.

Pengawa ke terubah dikereja orang ngepunka gawai nya Nimang Pantar , nya malam kejang hari pengabang datai. Pantar nya digaga pagi nya udah bekau tuai gawai begerah ngasuh orang ngaga pantar. Nyadi lebuh ke ngaga pantar nya gendang rayah dipangkung tiga renggat.

Pantar nya digaga ba antara ruai enggau tempuan lalu digaga seretai sekayu rumah nya, taja pan orang bukai enda tau enda nganti tuai gawai belabuh ngaga dulu. Udah nya baru manuk dibiau kena begerah bepadahka sida serumah belabuh nganchau tikai nyendiaka nimang pantar.

Sepengudah beranchau tikai, lalu dua iku ari sida serumah di asuh ngirit chapan siti siku ke setak ili, siku ke setak ulu, mupu ka Antu Rua. Utai ke diberi ari sepintu-sepintu bilik nya mayuh macham utai ke udah jai, enda diguna agi baka gari genuk, gari periuk, gari sepit, enggau utai bukai.

Sereta udah tembu mupu nya baru rumah nyambut orang ke diasuh nasak, iya nya miring ka Gawai Burung. sida tu udah disambut di tanah, dialu enggau gendang. Datai orang ke ngalu iyaka ba tanah, sida lalu nanya ka burung iya. Enti bisi burung orang lalu ngadu ka ai burung, enti nadai orang ngaga ai untung iya dikumbai ai dua ratus dipedua iya enggau tuai gawai. Reti seratus nya sepuluh iti gelas penuh disi ai tuak.

Udah abis pengawa ngaluka iyanya tadi di tanah nya baru mai iya niki lalu dialuka sekali agi enggau chukup basa ba ruai tuai gawai. Iya mega diuntung mayuh macham ai tiki bepun enggau ai basu.

Lalu udah tembu niki orang nasak nya baru ngalu penatai bala lemambang. Enti bisi burung, orang lalu ngatur bela burung nya nyengkaum ngasuh sida bejalai niti lesung tujuh iti ba tempuan, sema ka sida bisi kena pimpin burung bisa. Sida lalu dialu bejalai niti ruai, dienjuk ngirup.

Nyau baruh hari baru orang nasak ngetas sigi antu pala ari siti tampun tang enti siti aja tampun ba rumah nya, iya deka ngetas tiga igi. Apin ngetas antu pala iya deka kena biau dulu enggau manuk. Udah nya ila lalu manjung panjai tiga telian. Pala ke udah diketas nya lalu di engkahka ba chapan, lalu di pangkangka enggau piring.

Orang nasak nya tadi lalu nurun ka kenyalang lama (kayu) ari sadau, enti bisi. Enti antu pala enggau kenyalang sama udah datai, setunggul mansau dua iti lalu digantung ba tulang perabung ba setak-setak.

Tuai gawai pan lalu miau ka bala mayuh ngena manok sereta lalu begerah miring. Keterubah iya, sida ngaga piring ka pandung besai ba ruai tuai gawai. Sida miring ba pugu tanju. Udah badu miring dia baru sida ngaga piring ka tiap iti pandung mit pemanjai rumah nya.

Udah badu makai lemai nya baru tuai gawai miau ka manuk baru kena ngerandang jalai. Dia orang ke nasak nya berayah niti ruai, berandang jalai. Lebuh nya orang begendang rayah panjai, datai ka randang nya tembu.

Enda lama udah nya lemambang lalu belabuh mengap. Nyadi pengap sida numbas pemanjai laban iya ditampung baru lebuh malam gawai nyadi. Kelimpah ari mengap, nadai batang pengawa ke benama. Tang sida selalu deka ngerami rumah enggau begendang panjai ke alai orang ngajat, bepencha, bekuntau, main chekak enggau main bukai.

Ba bala rebak ka dudi diatu, pengerami Gawai Burung tu amat jarang endar bisi diatur, tang enti nyema bisi pengerami tu, bala nembiak dipelabaka gagit agi deka mantai ke pengerami baru nyengkaum belagu karaoke, main band tauka poco-poco enggau sekeda pengerami bebuti betundi ke bukai enti pengerami begawai nya udah tembu diatur.







BESI
 
apaisimba's page belabuh ari august 2008